Czy cyfrowy świat respektuje prawa dzieci? Znamy odpowiedź

Dzieci i młodzież to prawie 20% społeczeństwa w Polsce. Mają swoje prawa, także w środowisku informacyjnym i cyfrowym, które jest naturalną przestrzenią ich aktywności. Czy w świecie pełnym „nowych” zjawisk prawa te są szanowane i traktowane z należytą powagą? Fundacja Orange we współpracy z ponad czterdziestoma ekspertami podjęła się analizy tematu.

Z praw dziecka wynikają obowiązki dorosłych. To my, dorośli, powinniśmy z pełną odpowiedzialnością dążyć do ich respektowania, także w środowisku cyfrowym. To my powinniśmy – jak sugeruje tytuł raportu – „dojrzeć do praw”, które przysługują tej najbardziej bezbronnej grupie społecznej. Zbliżający się Dzień Dziecka to dobry moment na refleksję w tym temacie.

– powiedział dr Konrad Ciesiołkiewicz, Prezes Fundacji Orange

Prawa dzieci w cyfrowym świecie

Eksperci biorący udział w przygotowaniu raportu ocenili stan realizacji praw i podmioto­wości dziecka w Polsce w dobie społeczeństwa informacyjnego jako zły (2,6 punktu w dziesięciopunktowej skali). Zwrócili oni uwagę na brak poszanowania podmiotowości dzieci, niewystarczającą ochronę ich danych i wizerunków, a także na problem ekspozycji na niebezpieczne treści i reklamy. Wskazali również na zbyt wolne tempo wdrażania przepisów regulujących te kwestie.

W raporcie możemy również przeczytać o utrudnionym dostępie do usług cyfrowych dla dzieci ze środowisk mniej zasobnych czy ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi. Eksperci wskazują niejednolite standardy korzystania z telefonów w szkołach. Zauważają nadużywanie i szkodliwe wzorce korzystania z technologii. Jedyny obszar, który ocenili na poziomie średnim, dotyczy realizacji prawa do udziału w kulturze.

Najbardziej alarmujące wyniki obejmują problemy związane z mową nienawiści (0,6/10 pkt). Cyberprzemoc rówieśnicza to zjawisko występujące w Polsce dwa razy częściej niż przeciętnie w 19 innych badanych krajach. Wyniki badań jakościowych z dziećmi i młodzieżą zrealizowanych pod kierownictwem dr Anny Buchner i Katarzyny Fereniec-Błońskiej z ośrodka „Ciekawość” na potrzeby raportu „Dojrzeć do praw” również zwracają uwagę, że młodzi inaczej niż dorośli postrzegają bezpieczeństwo w Internecie. Głównym zagrożeniem są dla nich nie tyle kwestie ochrony danych, co ich rówieśnicy.

Screeny wiadomości, filmy i zdjęcia robione z ukrycia to dla nich źródło lęku, że w razie ich publikacji będą narażeni na kpiny, hejt czy cyberprzemoc. Obawiają się też wykluczenia z grupy, jeśli nie będą na bieżąco z korespondencją i „nowinkami” z sieci. Z tego względu czują przymus bycia ciągle online, również w nocy.

Dorośli często nie są dla nich wsparciem. Widząc problem, wprowadzają zakazy, nakazy i limity. Sami też niezbyt konsekwentnie przestrzegają higieny cyfrowej, a dzieci muszą często rywalizować z te­lefonem o ich uwagę.

Źródła problemów i rekomendacje

Autorzy raportu źródeł wielu problemów upatrują w braku koordynacji działań systemowych, w nienadążaniu za tempem rozwoju usług cyfrowych, a także  w deficycie uwagi kierowanej na potrzeby młodych ludzi. Część wskazuje na brak udziału dzieci w decyzjach o sprawach, które ich dotyczą. Możliwość konsultowania przez nich tego typu regulacji oceniono na 1pkt/10.

Tymczasem podmiotowe traktowanie dzieci jest kluczowe dla właściwego reagowania i unikania negatywnych konse­kwencji zjawisk powodowanych także rozwojem usług cyfrowych, takich jak alienacja, polaryzacja, osłabienie więzi czy kryzys zaufania społecznego.

Grono eksperckie formułuje szereg zaleceń, a rozwiązań wielu „cyberproblemów” upatruje poza przestrzenią cyfrową, a w pracy na rzecz wzmacniania kompetencji społecznych i emocjonalnych. Wśród nich pilna wydaje się edukacja dzieci, młodzieży i dorosłych oraz kształtowanie świadomości na temat praw dziecka. Jej elementem powinien być zarówno rozwój kompetencji cyfrowych (w tym higieny cyfrowej), ale też wzmocnienie systemu wsparcia, m.in. psychologicznego. Niezbędne jest przeciwdziałanie cyberprzemocy oraz ochrona przed patologiami, którą zapewnić powinni szczególnie twórcy usług cyfrowych.

Badane nastolatki także formułują rekomendacje: to m.in. rozmowa, wspólne z dorosłymi wypracowanie zasad ekranowych czy w ogóle wspólne doświadczanie cyfrowego świata.

Więcej informacji można znaleźć w Raporcie z monitorungu praw i podmiotowości dziecka w Polsce w dobie społeczeństwa informacyjnego.