Widzisz prostokąty czy koła? Naukowcy mówią, skąd biorą się różnice
Złudzenia optyczne pokazują, że różni ludzie widzą świat inaczej. Naukowcy do tej pory myśleli, że największy wpływ na to odmienne postrzeganie ma kultura oraz środowisko, w którym dorastaliśmy. Jednak najnowsze badania wskazują na to, że sytuacja jest bardziej złożona.
Prostokąty czy koła? Która linia jest dłuższa?
Jedne z dwóch najpopularniejszych złudzeń optycznych, czyli iluzja kasetonów i złudzenie Mullera-Lyera, były szeroko badane, a dwa najnowsze badania na ich temat wykazują sprzeczne wnioski.
Iluzja kasetonów to złudzenie optyczne, w którym obraz składa się z serii pionowych i poziomych linii. W wyniku obserwacji obrazu, nasz mózg może interpretować kształty jako serie wklęsłych prostokątów (kasetonów) albo jako 16 kół.
Ostatnie badanie na ten temat, które przeprowadził Ivan Kroupin z London School of Economics, wykazało, że znakomita większość badanych osób z Wielkiej Brytanii i USA widziała w tym złudzeniu prostokąty. Natomiast ankietowani mieszkańcy wiejskich obszarów Namibii dostrzegali tam koła.
Kroupin twierdzi, że wynika to ze specyfiki zachodniego, zindustrializowanego świata, zdominowanego przez linie i kąty proste, bo taka jest jego architektura. Natomiast według brytyjskiego badacza mieszkańcy Namibii żyją w innym otoczeniu - mniej zdominowanym przez proste linie i regularne, geometryczne formy z ostrymi kątami. Kroupin jest zdania, że postrzeganie Namibijczyków jest ugruntowane w dużej mierze przez ich otoczenie, w którym dominują chaty o okrągłych kształtach.
Do innych wniosków doszli badacze Dorsa Amir i Chaz Firestone, którzy analizowali złudzenie Mullera-Lyera i podważyli pochodzenie jako czynnik wpływający na postrzeganie iluzji optycznych.
Złudzenie Mullera-Lyera składa się z dwóch strzałek z podwójnymi grotami - w jednej z nich groty są skierowane do wewnątrz, w drugiej - na zewnątrz. Widząc to złudzenie nasz mózg ulega wrażeniu, że linie proste strzałek mają odmienną długość, ale tak naprawdę są identyczne. Najczęstszą reakcją jest postrzeganie strzałki z grotami skierowanymi do środka jako tej posiadającej dłuższe linie.
Złudzenie Mullera-Lyera jest interesujące, bo badania naukowe wykazały, że nawet zwierzęta (w tym gołębie, gupiki czy agamy brodate) ulegają tej iluzji, a nawet dzieci z wrodzoną ślepotą, którym przywrócono wzrok (po operacji). Amir i Firestone dowiedli, że w przypadku tego złudzenia żadne czynniki kulturalne, ani wcześniejszy kontakt z geometrycznym otoczeniem nie miał w ogóle znaczenia (w przypadku dzieci cierpiących na ślepotę, które przed operacją nie widziały niczego).
Trudno powiedzieć definitywnie, skąd się biorą te różnice - profesor nauk kognitywnych i neuronauk Anil Seth na łamach The Guardian spekuluje, że złudzenia te odnoszą się do innych aspektów postrzegania wizualnego. Z drugiej strony uczestnikom badania w UK i USA oraz Namibii zaprezentowana owe złudzenia używając innych metod. Seth uważa, że prześledzenie różnic w postrzeganiu w obrębie określonych grup pozwoli lepiej zrozumieć, dlaczego mózgi różnych osób doświadczają tych złudzeń w odmienny sposób - zamiast sięgania do prostego stereotypu związanego z miejscem pochodzenia jako wytłumaczeniem. Seth nie wyklucza oczywiście, że otoczenie może mieć w pewnym stopniu wpływ. Naukowiec jest jednak zdania, że potrzeba w tym temacie więcej badań.
Dlatego też obecnie Seth pracuje nad projektem Perception Census z grupą badawczą Uniwersytetu Sussex z profesor Fioną Macpherson z Uniwersytetu w Glasgow. Ich badanie to projekt na ogromną skalę, w którym naukowcy prześledzą reakcje ponad 40 tys. osób z ponad 100 krajów na ponad 50 eksperymentów związanych z badaniem postrzegania wizualnego.
